بهداشت دهان و دندان دراسلام(3)

خلال کردن بعد از طعام

خیلی از مواقع بعضی از زیادی‌های غذایی که در بین دندان‌ها وجود دارد با مضمضه کردن خارج نمی‌شود, بلکه به وسیله مسواک کردن نیز مشکل است که آنها را خارج کنیم پس احتیاج به استعمال وسیله دیگری داریم که آن زیادی‌های غذا را مجبور کنیم خارج شوند تا این زیادی‌های غذا تغییر نکند و سطح دندان را نپوشاند و در نتیجه میکروب‌ها آماده شوند و در از بین بردن لثه‌ها و خراب شدن دندان‌ها و غیر از این‌ها از چیزهایی که در بحث مسواک اشاره به آن شد, موثر باشند و امر و دستور به خلال در اسلام به صورت‌های مختلف و گوناگون وارد شده همانطوری که پیامبر وائمه (علیهم‌السلام) آن فوایدی که دارد ذکر کرده‌اند با اضافه کردن ذکر وسایلی که استعمال آن وسایل در این موضوع صحیح نیست و غیر از این روایات از روایاتی که در آینده به زودی توضیح داده می‌شود و باید گوش نکنیم به حرف کسانی که می‌گویند خلال آماده می‌کند فرصت را برای ابتلا به درد‌ها و زخم‌های لثه‌ها و خارج کردن دندان که موجب کندن آن می‌شود.۲۹
خلالی که موجب کندن دندان می‌شود آن خلال مخصوصی است که درآن وسایل بسیار حاد و سخت به کار می‌رود که موجب زخم لثه و خراب شدن دندان می‌شود. این امری بود که نشأت گرفته بود از آنچه ذکر شده بود و پیامبر و ائمه (علیهم‌السلام) به این جهت مردم را آگاهی دادند و به آنچه مانع از ظهور این جهت است مردم را ارشاد کردند و می‌بینیم در موقعی که بحث در وسایل خلال باشد بعضی از آن روایاتی که از ائمه (علیهم‌السلام) در این مورد وارد شده همانطوری که با تعدد عمل خلال و مسواک و مضمضه در هر روز فرصت برای ظاهر شدن مرض به هیچ وجه باقی نمی‌ماند.۳۰

خلال کردن از نظر شرعی

از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل شده که فرمودند: «خداوند خلال کنندگان از امتم را که در بعد از وضو و طعام, خلال می‌کنند, رحمت کند.»۳۱
و فرمودند: «خلال کننده از امت من چه نیکو می‌باشد.»‌موسی بن جعفر (علیهماالسلام) از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل فرمودند: «خداوند خلال کننده را رحمت کند.» گفته شد یا رسول الله! خلال کنندگان چه کسانی هستند؟ فرمودند: «کسانی که بعد از طعام, خلال می‌کنند پس وقتی که در دهان چیزی و غذایی باقیماند, تغییر می‌کند و بوی آن, فرشته را اذیت می‌کند.» ۳۲ و باید مراجعه شود به آنچه از سعد بن معاذ از پیامبر نقل شد.۳۳
و به همین معناست آنچه امام باقر (علیه‌السلام)از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل کردند و در این حدیث, این طور وارد شده که سنگین‌تر بر فرشته‌ای که موکل انسان مؤمن است, نیست از این‌که چیزی از طعام در دهان مؤمن ببیند در حالی که ایستاده و مشغول نماز باشد.۳۴
و از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل شده: «و خلال کردن باعث می‌شود که ملائکه تو را دوست بدارند پس ملائکه اذیت می‌شوند از بوی دهان کسی که بعد از غذا خوردن,خلال نمی‌کند.» ۳۵
از پیامبر (صلی الله علیه و آله) روایت شده که فرمودند: «جبرئیل بر من نازل شد و به خلال سفارش نمود.» ۳۶
و از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده که فرمودند: «جبرئیل نازل شده وسفارش به مسواک کردن و خلال و حجامت نموده است.» ۳۷
واین معنا در جایی که کلام در مسواک کردن بود گذشت در حدیث شکایت کردن خانه خدا به خدا از نفس مشرکین که به خانه خدا می‌رسد پس آنجا مراجعه کنید.
واز امام کاظم (علیه‌السلام) نقل شده که فرمودند: «یک منادی درآسمان ندا می‌کند خدایا! بر خلال کنندگان برکت عنایت فرما». تا اینکه فرمودند: «و کسانی که خلال می‌کنند پس به درستی که خلال توسط جبرئیل نازل شد در حالی که جبرئیل قسم خورد و شهادت داد بر خلال از آسمان.»۳۸ و خلال از آن ده چیزی می‌باشد که آنها ازامور حنیفیه‌ای قرار داده شده, که خداوند به ابراهیم نازل کرد. ۳۹ و مطالب دیگری که جای بررسی آنها‌ نیست. ۴۰

فایده‌های خلال

اینک فواید خلال و ضرر‌های ترک خلال را, که در روایات مطرح شده به صورت زیر خلاصه کنیم:
۱ـ دهان را خوشبو می‌سازد.
۲ـ موجب سلامتی (یا اصلاح) دهان و دندان‌ها میٍ‌گردد.
۳ـ دهان را پاکیزه می‌گرداند.
۴ـ صحیح وسالم کننده (اصلاح کننده) لثه‌ها و دندان‌ها می‌باشد.
۵ـ خلال کردن موجب جلب روزی می‌شود.
۶ـ خلال کردن نظافت است.
۷ـ باد جنام (باد شنام: باد دژنام) را از بین می برد که یک قرمزی ناشناخته‌ای است بر صورت و اعضا همچنانکه می‌آید. ۴۱
۸ـ از پدید آمدن بوهای بد و کریه در دهان جلوگیری می‌کند.
و وارد شده این فواید در تعدادی از روایات مثل آنچه از امام صادق (علیه‌السلام) روایت شده که خلال, بوی دهان را خوش می‌گرداند.۴۲
واز پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل شده که: «خلال کنید به دنبال طعام, پس به درستی که خلال کردن, سالم کننده دهان و دندان‌ها می‌باشد و موجب جلب روزی می‌شود.»
و در روایت دیگری این است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) به جعفر, خلالی را داد و امر کرد جعفر را که خلال کند و به آنچه گفته شد دلیل آورد.۴۳
و از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل شده که: «خلال کنید پس به درستی که خلال کردن از نظافت وپاکیزگی است و نظافت از ایمان است و ایمان همراه صاحبش در بهشت خواهد بود.»
و گذشت روایتی که کعبه شکایت کرد به خدا از اینکه نفس‌های مشرکین به کعبه می‌رسد,پس خداوند به کعبه وحی کرد که عوض این مشرکین, قومی‌ می آیند که نظافت می‌کنند با چوب‌های درخت.۴۴
شهید, گفته است: «خلال کردن لثه را سالم می‌گرداند و بوی دهان را خوش می‌کند.»۴۵
روایت شد که پیامبر (صلی الله علیه و آله) به حضرت علی (علیه‌السلام) فرمودند: «بر تو باد به خلال کردن, چون خلال باد جنام را از بین می‌برد...» ۴۶
مرحوم مجلسی گفته است که «باد جنام» مثل اینکه عربی باد شنام است و باد شنام بر آنچه حکما ذکر کرده‌اند یک قرمزی ناشناخته‌ای است شبیه قرمزی کسی که مبتلا به مرض جذام می‌باشد و بر صورت و اعضا خصوصا در زمستان و سرما ظاهر می‌شود و چه بسا با آن دانه‌هایی هم بیرون بیاید.۴۷
در روایتی است از وجود پیامبر (صلی الله علیه و آله) که فرمودند: «هر کس دو چوب استعمال کند از خستی انبر (از کشیدن دندان بر اثر خرابی و درد) ایمن می‌شود.»۴۸
و ما نیازی نداریم فوایدی که برای خلال ذکر شده در اینجا بیاوریم پس در بحث مسواک گذشت و آنچه ذکر شد خیلی واضح است و احتیاجی به تکرار آن نداریم.
ذکر شده که خلال موجب جلب رزق و روزی می‌باشد و شاید این نظر داشته باشد به اینکه هرگاه بر بنده بسیاری از رنج‌ها و درد‌های جسمی برسد به اضافه اینکه خلالکردن جای را برای ملائکه باز می‌کند تا ملائکه به عبد نزدیک شوند, در این صورت بدون شک بر بنده بسیاری از نفقات عطا می‌شود همانطوری که خلال کردن به انسان نشاط می‌دهد, بلکه یک روحیه جدیدی می‌دهد که همراه آن الطاف خدا, تهیه کردن موارد روزی برای بنده می‌باشد.
و اما نسبت به آن قرمزی که در صورت پیدا می‌شود و اشاره به آن شد, ما قدرت و استطاعت پیدا نکردیم تا به حال که سرّ این موضوع را بفهمیم و شاید با پیشرفت دانش پزشکی در آینده بتوانیم بسیاری از قضایایی که تا به حال مبهم ومشکل و پیچیده بوده است بشناسیم اگر خدا بخواهد.لازم است آنچه به وسیله خلال کردن خارج می‌شود, به بیرون ریخته شود وارد شده در احادیث بسیاری که لازم است بیرون ریختن آنچه به واسطه خلال از بین شیار دندان‌ها خارج می‌شود, اما آن غذاهایی که بر لثه هست یا در اطراف دهان و دنباله زبان هست,اسلام خوردن آن را اجازه داده است.۴۹
و در روایت وارد شده که: «حرجی نیست برای کسی که آنچه به واسطه خلال خارج شده,‌بخورد.» ۵۰
این نظر دارد به حرج از جهت عقاب اخروی اما حرج و ضرردنیوی موجود است و به خاطر اینکه حرج دنیوی موجود است در این روایت ذاتاً امر کرده به بیرون انداختن آنچه با خلال خارج می‌شود چه برسد به غیر آن.
و سرّ این موضوع واضح است, همانا چیزی که در خلال کردن مستکره می‌باشد آن است که در بین دندان‌ها از آن استفاده شود (آنچه در خلال مستکره می‌باشد این است که از گیاهی که خیلی سفت و سخت است در خلال کردن بین دندان‌ها استفاده شود) و دندان‌ها را در معرض آلوده کردن به میکروب‌هایی بکند که در آن مکان‌ها پیدا می‌شوند که رسیدن به آن میکروب‌ها با وسایل تنظیف مشکل است و شاید مطلقاً نشود دسترسی به آنها پیدا کرد. اما آنچه در جلو دهان و یا در باطن دهان و کنج دهان و اطراف آن یا در جایی است برای زبان ممکن است که خارج کند آنها را از اطراف دهان, این‌ها در جاهایی واقع شده‌اند که اصلاً ممکن نیست که چیزی در آنها ثابت بماند و چونکه بزاق و آب دهان دایماً در دهان به وجود می‌آید هیچ فرصتی برای پوشیده شدن و زیاد شدن هیچ نوع از انواع میکروب‌ها پدید نمی‌آید.
دکتر پاک نژاد ذکر کرده است: هر کس چیزی که به وسیله خلال کردن خارج می‌شود دایما بخورد بر چنین شخصی ترس آن داریم که زخم اثنی عشر و یا زخم معده مبتلا شود.۵۱
و به خاطر همین ما تعجب می‌کنیم وقتی که روایت امام صادق (علیه‌السلام) را می‌بینیم که می‌فرماید «هیچ یک از شما انسان‌ها غذایی که به وسیله خلال کردن از دهان خارج می‌کنید نخورید چون که مبتلا به دبیله می‌شوید.» ۵۲
«دبیله» یعنی آن سختی و جراحت و دمل بزرگی که در شکم به وجود می‌آید که غالبا منجر به مرگ شخصی که آن جراحت در او پیدا شده می‌شود.۵۳ و همین جراحت چیزی است که اکنون به زخم اثنی عشر یا زخم معده تعبیر می‌شود چنانچه معلوم است.

مضمضه کردن بعد از خلال

«مستغفری» در «طب النبی» روایت کرده که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «بعد از طعام, خلال و با آب مضمضه کنید چونکه مضمضه کردن با آب, باعث صحت و سلامت دندان‌ها می‌شود.»۵۴
و از امام حسین (علیه‌السلام) نقل شده که حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) به ما امر می‌فرمودند که هر گاه خلال کردیم, آب ننوشیم تا اینکه سه مرتبه مضمضه کنیم.۵۵
این عمل به خاطر این است که خلال کردن به تنهایی کفایت نمی‌کند برای خارج کردن زیادی‌های غذا از دهان و با مضمضه در بار اول ودوم تمام زیادی‌ها خارج نمی‌شود, پس احتیاج به مضمضمه کردن در دفعه سوم دارد و این موضوع به خاطر این است که اگر زیادی غذا باقی بماند سیل میکروب‌ها با آن به معده داخل می‌شود که سبب بیماری فراوانی می‌گردد که پیشتر گذشت.

وسایلی که استعمال آن‌ها در خلال صحیح نیست

در روایات می‌یابیم که از استعمال بعضی از وسایل در هنگام خلال منع کرده است و روشن است که منع از استعمال بعضی از این وسایل به خاطر این است که ممکن است این وسایل, موجب زخم شدن لثه‌ بشود و اما بعضی دیگر از وسایل ممکن است که به خاطر وجود مواد شیمیایی معین باشد که امکان دارد به سلامتی انسان به طور عموم ضرر بزند و ما اشاره می‌کنیم در این قسمت به روایات زیر: از امام رضا (علیه‌السلام) نقل شده که: «با چوب درخت انار خلال نکنید با چوب ریحان هم خلال نکنید, چون این دو عرق جذام را به حرکت در می‌آورند.»
و در بعضی از روایات دیگر وارد شده که: «به حرکت در می‌آورد خوره را.»۵۶
و از دعائم و غیر آن روایت شده که پیامبر (صلی الله علیه وآله) از خلال کردن به ریشه و ساقه‌ها و چوب انار و ریحان نهی کرده‌اند و فرمودند: «همانا این‌ها عرق جذام را به حرکت درمی‌آورند یا عرق خوره را.» ۵۷
از حضرت علی (علیه‌السلام) نقل شده که: «خلال کردن با ریشه درخت, موجب فقر می‌شود.» ۵۸
شهید گفته است: «مکروه است انسان با نی خلال کند یا چوب ریحان یا برگ درخت خرما یا برگ درخت انار .»۵۹
پیغمبر (صلی الله علیه و آله) به هر چیزی که به ایشان می‌رسید خلال می‌کردند به استثنای برگ خرما و ساقه درخت.» ۶۰
و در روایت است که: «هر کس با ساقه درخت خلال کند تا هفت روز یا شش روز حاجتش برآورده نمی‌شود.» ۶۱
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «با ساقه درخت خلال نکنید پس اگر چاره‌ای نداشتید پس لیطه آن را بکنید.»۶۲
«لیطه» پوست قصبه را می‌گویند. ۶۳
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده که فرمودند: «پیامبر (صلی الله علیه و آله) نهی فرمودند از این‌که با ساقه درخت و ریحان و انار خلال کنند.» و در روایت دیگر اضافه شده وفرمودند: «این چند چیز عرق خوره را به حرکت در می‌آورد.»۶۴

خلال برای مهمان

برای مهمان ممکن نیست که خلال مناسبی تهیه کند از این جهت از پیامبر (صلی الله علیه و آله) روایت شده که فرمودند: «حق میهمان بر صاحب‌خانه این< است که برای او یک خلالی آماده کند.»۶۵
و بعضی از فقها و مراجع تقلید حکم کرده‌اند به اینکه از مستحبات میزبان برای مهمان آماده کردن خلال است.» ۶۶

پي نوشت :

۲۹ـ اولین دانشگاه و آخرین پیامبر: ج ۱۲, ص ۱۷۲.
۳۰ـ همان مدرک.
۳۱ـ مکارم الاخلاق: ص ۱۵۳ – بحارالانوار: ج ۶۶, ص ۴۳۲ و ۴۳۶.
۳۲ـ برقی, محاسن: ص ۵۵۸ – بحارالانوار: ج ۶۶, ص ۴۳۹.
۳۳ـ مکارم الاخلاق: ص ۱۵۲.
۳۴ـ بحارالانوار: ج ۶۶, ص ۴۳۶ و ج ۸۰,‌ص ۳۴۵.
۳۵ـ تحف العقول: ص ۱۲ – بحارالانوار: ج ۷۶, ص ۱۳۹.
۳۶ـ المحاسن:‌ص ۵۵۸ – بحارالانوار: ج ۶۶, ص ۴۳۹.
۳۷ـ من لا یحضره الفقیه: ج۱, ص ۳۲.
۳۸ـ سرائر: قسمت مستطرفات, ص ۴۷۶ – وسائل الشیعه: ج ۱۶, ص ۵۸۲.
۳۹ـ مجمع البیان: ج ۱,ص۲۰۰ – بحارالانوار: ج ۷۶, ص ۶۸.
۴۰ـ ر.ک: مخذی که گفته شده و غیر از آنها.
۴۱ـ باد زشت و بد, باد سرخ, سرخ باد, مرضی که در اثر آن پوست بدن به خصوص گونه‌ها سرخ یا بنفش رنگ می‌شود. «فرهنگ عمید» .
۴۲ـ کافی: ج ۶, ص ۳۷۶ – وسائل الشیعه: ج ۱۶, ص ۵۳۱.
۴۳ـ مکارم الاخلاق: ص ۱۵۳ – بحارالانوار: ج ۶۲,‌ص ۲۹۱.
۴۴ـ بحارالانوار: ج ۶۲, ص ۲۹۱.
۴۵ـ بحارالانوار:‌ج ۶۶, ص ۴۴۳.
۴۶ـ بحارالانوار: ج ۶۶, ص ۴۳۷.
۴۷ـ بحارالانوار: ج ۶۶, ص ۴۳۷.
۴۸ـ بحارالانوار: ج ۶۲, ص ۲۹۱.
۴۹ـ ر.ک: احادیثی که در این مورد است در محاسن برقی: ص ۴۵۱ و ۵۵۹.
۵۰ـ محاسن: ص ۵۵۹ و ۵۶۰ – بحارالانوار: ج ۶۶, ص ۴۴۰.
۵۱ـ اولین دانشگاه و آخرین پیامبر: ج ۲, ص ۱۷۰.
۵۲ـ کافی: ج ۲, ص ۳۷۸.
۵۳ـ ابن اثیر, نهایه: ج ۲, ص ۹۹.
۵۴ـ مستدرک الوسایل: ج ۳, ص ۱۰۱.
۵۵ـ سفینه البحار: ج ۱, ص ۴۲۵ – بحارالانوار: ج ۶, ص ۴۳۸ .
۵۶ـ کافی: ج ۶, ص ۳۷۷ . وسایل الشیعه: ج ۱۶, ص ۵۳۳ و ۵۳۴.
۵۷ـ بحارالانوار: ج ۶۶, ص ۴۴۲ و ۴۴۳.
۵۸ـ مکارم الاخلاق: ص ۱۵۲ و ۱۵۳ – بحارالانوار: ج ۶۶, ص ۴۳۶ و ۴۳۸.
۵۹ـ بحارالانوار: ج ۶۶, ص ۴۴۳, به نقل از دروس مکارم الاخلاق: ص ۱۵۳.
۶۰ـ محاسن: ص ۵۴۶ – مکارم الاخلاق: ص ۱۵۲ و ۱۵۳.
۶۱ـ محاسن: ص ۵۶۴ – مکارم الاخلاق: ص ۱۵۳ – بحارالانوار: ج ۶۶,‌ص ۴۳۶.
۶۲ـ بحارالانوار: ج ۶۶, ص ۴۳۶ – مکارم الاخلاق: ص ۱۵۳.
۶۳ـ محیط المحیط:‌ص ۸۳۳.
۶۴ـ بحارالانوار: ج ۶۶, ص ۴۴۱ – محاسن: ص ۵۶۴.
۶۵ـ بحارالانوار: ج ۶۶, ص ۴۲۳ – مکارم الاخلاق:‌ص ۱۵۲.
۶۶ـ محاسن: ص ۵۶۴- بحارالانوار: ج ۷۵, ص ۴۵۵.
۶۷ـ بحارالانوار: ج ۶۶, ص ۴۴۳.

منبع:طب و پزشکی در اسلام
/س